Toplum Saati

Bireyin İçsel Düzeniyle Kurulan Kolektif Ritim Üzerine

(Ve Arada Bozulmuş Çalar Saatler Üzerine Birkaç Sitem)

Toplum, yalnızca bir arada yaşama biçimi değil, aynı zamanda ortak bir zaman ve düzenin kurulmasıdır. Bu düzen, dışsal kurallarla değil, bireylerin içsel mekanizmalarıyla işler. “Toplum Saati”, birey-toplum ilişkisini hem zamansal hem yapısal düzlemde anlamak için önerilen bir düşünsel çerçevedir: Saatin görünen yüzü toplumun kanun ve normlarını, iç mekanizması ise bireyin vicdanı, tutarlılığı ve duygusal dengesini temsil eder. Tabii unutulmamalıdır ki, bazen bu saatin alarmı sadece uyandırmakla kalmaz; uyarır ve toplumsal düzenin dışına çıkmaya iter.

Kadran: Toplumun Görünür Yüzü

("Saat kaç?" sorusuna herkesin farklı cevap verdiği yer)

Toplumun yüzeyinde işleyen düzen, kanunlarla, iletişim kurallarıyla ve etik normlarla tanımlanır. Bu kadran, herkesin baktığında aynı zamanı gördüğü ortak bir referans noktasıdır. Ne var ki bazı bireyler bu kadranı bir "süs" zannedip ona göre yaşar; saat çalışsa da herkese aynı zamanı göstermez. "Kanun dışı fakat duygusalım" mottosuyla hareket edenler, toplumsal ritmi TikTok trendlerine göre ayarlamaya çalışır. Oysa uyum, bir filtre değil, içsel bir ayardır.

Mekanizma: Bireyin İçsel Saatçiliği

(Vicdanla kurulan, bazen ego tarafından sabote edilen sistem)

Her birey, kendi içsel saatini kurmakla yükümlüdür. Bu saat, vicdanla ayarlanır, tutarlılıkla işler, rasyonaliteyle dengelenir. Duygusal aşırılıkların yıkıcılığa yol açanları -öfke, nefret, taşkınlık gibi- bu mekanizmayı bozar. Bazı bireyler bu duyguları “özgünlük” sanar; oysa bu, saat yerine el bombası taşımaktır. Bastırmak değil, dönüştürmek gerekir. Çünkü bireyin içsel düzensizliği, toplumun ritmini şaşırtır. Ve unutmayalım: “Ben böyleyim” cümlesi, bozuk saatlerin en sevdiği savunmadır.

Aşırılıklar: Arızalı Dişliler

(Toplum saatini geri alan, ileri saran ve sürekli kurcalayanlar)

Toplumda yıkıcı duygulara yer yoktur. İletişim kurallarını çiğneyen, kanunlara karşı gelen, etik değerleri hiçe sayan bireyler, saat mekanizmasındaki arızalı dişliler gibidir. Bu tür davranışlar, yalnızca bireyin değil, kolektifin de ritmini bozar. Uyum, burada pasif bir kabulleniş değil, aktif bir içsel sorumluluktur. Fakat bazıları için uyum, “sisteme entegre olma” değil, “sistemi manipüle etme” anlamına gelir. Toplumun saatiyle oynayanlar ise genellikle kendi saatlerini hiç kurmamış olanlardır.

Sanat ve Yenilik: Farklı Düşünen Dişliler

(Saatin içindeki gizli yaylar: görünmez fakat vazgeçilmez)

Toplumsal düzenin içinde farklı düşünen bireyler, yeni fikirler ve estetik biçimler üretir. Sanat ve yenilik, çoğu zaman norm dışı düşüncelerden doğar. Ancak bu farklılıklar, toplumun faydasına hizmet ettiğinde, saatin ritmini bozan değil, onu zenginleştiren dişliler haline gelir. Yeter ki “farklılık” adı altında saat yerine kum saati satılmasın. Çünkü bazı “yenilikçiler”, zamanı ölçmek yerine onu tüketmeyi marifet zanneder.

Zamanın Akışı: Dönüşüm ve Yeniden Ayar

(Saatin pili bitince ne yapılır? Değiştirilir mi, çöpe mi atılır?)

Toplum saati sabit değildir. Bireylerin dönüşümüyle yeniden ayarlanır. Yeni değerler, yeni duygusal dengeler, yeni vicdani yönelimler… Bunlar, saatin ritmini değiştirir. Toplum, bireylerin içsel zamanına kulak verdiğinde, sadece düzenli değil, anlamlı bir ritim kurabilir. Fakat anlamlı ritim, Spotify algoritmasıyla da değil, içsel bir etikle kurulur.

Esasında tüm saatlerin zamanı doğru göstermesi de gerekmez, yeter ki her birey kendi içsel mekanizmasını kurarak toplum senfonisinde bir melodiye dönüşsün.

Karar Ver

Bakışlar buluşur, vicdanlar çatışır.

Karar vermek! Hayatın en zorlu ve karmaşık yapbozlarından biri. Hele ki mesele etik bir karar almaksa aman aman pu pu… Yani sadece "kahve mi, çay mı?" diye düşünmek yerine, "bu durumda doğru olan ne, yanlış olan ne?" gibi derin felsefi sorularla boğuşmak zorunda kalıyorsak vay halimize. Neyseki filozoflar, bu karmaşık süreci basitleştirmek için oturup düşünmüşler ve etik karar alma süreçlerini 7 maddeye indirmişler. Bu liste, özellikle sağlık, hukuk ve sosyal bilimler alanlarında yaygın olarak kullanılır, geçtik. 

Bu 7 maddeyi sadeleştirince doğruluk mu, yoksa daha zararsız bir yalan mı? gibi karmaşık kararlar daha yönetilebilir hale geliyor:

1. Problemi tanımla: İlk adım, durumun tam olarak ne olduğunu belirlemektir. Bu, belki de "yalancı mıyım yoksa sadece gerçeği mi esnetiyorum?" gibi temel sorularla başlar.

 2. Bilgi topla: Tıpkı bir dedektif gibi, durumun perde arkasını öğren. Örneğin, sevgilin neden sinirlenmiş veya patron ne demiş? Bu tür durumlarda objektif bilgiye ulaşmak çok önemlidir.

 3. Değerleri keşfet: Hangi değer öncelikli? Dürüstlük mü, yoksa huzurun bozulmaması mı? Bu aşamada, çoğu zaman iki farklı düşünce çatışır ve hangi değerin daha önemli olduğuna karar vermen gerekir.

 4. Alternatifleri kıyasla: "Mavi hapı alırsam ne olur? Kırmızı hapı seçersem ne olur?" diye seçenekleri artı ve eksileriyle değerlendir. Unutmadan, sadece "patron dediği için" bir şeyi yapmak en kötü çözümlerden biridir.

 5. Kararını gerekçelendir: Aldığın kararın arkasında nedenler olmalıdır. "Çünkü öyle hissettim" veya "Çünkü herkes böyle yapıyor" gibi bahaneler hiç ama hiç geçerli değildir. Hem kendini hem de çevreni rahatlatacak somut ve ciddi gerekçeler sunmak şart.

Bazen bu süreç daha karmaşık hale gelse de, tempoya uyum için bu süreç beş adımda da etkili. Sonuçta kim bu kadar çok adımla uğraşacak?

Şimdi, "İyi hoş da ben sürekli böyle felsefe yapamam, hemen yaşamalıyım!" dersen de haklısın. Ancak bu 5 adım, biraz pratik akıl, biraz mantık ve biraz da "Eyvah, şimdi n’apcam?" diye içtenlikle kendini sorgulamanın bir yol haritasıdır.

Özetle, etik karar vermek, (sadece "doğru mu, yanlış mı?" sorusuna bilimsel veya ahlaki bir cevap vermek değil, aynı zamanda insan ilişkilerinin karmaşasında yolumuzu bulmamızı sağlayan) bir pusuladır. İlla zaman zaman yönler kaybolsa da, sonunda önemli olan, ders almak ve vicdan rahatlığı olmalı. 

Son olarak insan ilişkileri, ancak biraz espri, biraz strateji ve bolca samimiyetle daha katlanılır hale gelecektir.